★ કોઈના ઘરમાં અગ્નિ લગાવવાવાળા, ઝેર આપવાવાળા, ખુદ દાન કરીને પછી એનું અપહરણ કરવાવાળા વ્યક્તિ પણ વૈતરણીમાં મહાકષ્ટ મેળવે છે. જે કૃપણ છે, નાસ્તિક છે, ક્ષુદ્ર સ્વભાવવાળા છે, હંમેશાં ક્રોધ કરતા રહે છે, ખુદ પોતાની જ વાતને પ્રમાણ બતાવવા વાળા અત્યંત અહંકારી છે, કૃતઘ્ની, વિશ્વાસઘાતી છે, તે બધા વૈતરણી નદીમાં દીર્ઘ-કાળ સુધી નરકીય સ્થિતિમાં પડેલા રહે છે.

★ આ સાંભળીને ઋષિઓએ કહ્યું - હે સૂતજી! તમે અમને લોકોને એ બતાવો કે એવા કયા દેવ છે જેમનું ધ્યાન કરવું જોઈએ? આ જગતનું સર્જન, પાલન અને સંહાર કરવાવાળું કોણ છ? પરમ પૂજ્ય એ દેવનું સ્વરૃપ કેવું છે? આ જગતનો સર્ગ કયા પ્રકારથી માનવામાં આવ્યો છે? તે સર્વોપરિ વિરાજમાન સર્વેશ્વર કયા વ્રતો દ્વારા પરમ પ્રસન્ન તેમજ સંતુષ્ટ થયા કરે છે અને કયા યોગથી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે? સર્વેશ્વરના કયા-કયા અવતાર હોય છે અને કયા પ્રકારથી એમની વંશ વગેરેથી ઉત્પત્તિ થયા કરે છે? ચારેય વર્ગો અને ચારેય આશ્રમોના પ્રવર્તક કોણ છે?

★ આના પર શૌનકજીએ વ્યાસ અને બ્રહ્માનો સંવાદ સંભળાવ્યો. વ્યાસે બ્રહ્માજીથી કહ્યું હતું કે હે બ્રહ્મન્! પહેલા હરિ ભગવાને બધાથી મહાન અર્થવાળા ગરુડ પુરાણને દેવોની સાથે શિવજીને કેમ સંભળાવ્યું હતું? ત્યારે બ્રહ્માજીએ વ્યાસથી કહ્યું-એક વખત હું સમસ્ત દેવોને સાથી લઈને કૈલાશ પર્વત પર ગયો હતો. ત્યાં પર મેં પરમ પદના ધ્યાનમાં સ્થિત ભગવાન રુદ્રદેવના દર્શન કર્યા હતા. અમે લોકોએ એમને નમસ્કાર કરીને એમનાથી પૂછ્યું હતું-હે ભગવાન શંકર! તમે કયા દેવનું ધ્યાન કરી રહ્યાં છો કેમ કે તમારાથી પરે તો અન્ય કોઈ દેવ નથી. મારા આ પ્રશ્નનો ઉત્તર રુદ્રદેવે આપતા કહ્યું હતું- હું એ પરમાત્મા વિષ્ણુનું ધ્યાન કર્યા કરું છું, જે બધું જ પ્રદાન કરવાવાળા, સર્વત્ર ગમન કરવાવાળા, સમસ્ત પ્રાણીઓના હૃદયમાં સ્થિત અને સર્વસ્વરૃપ છે. હે પિતામહ! ભસ્મથી સંપૂર્ણ શરીરને મલ કરીને માથા પર જટા ધારણ કરવાવાળા મારા એ જ ભગવાન વિષ્ણુની આરાધના કરવાની પ્રવૃત્તિ છે.

★ સમસ્ત ભૂલોના પ્રભુ ભગવાન નારાયણ છે-એમનામાં મણીઓની જેમ આ સંપૂર્ણ વિશ્વમાં સ્થિત રહ્યાં કરે છે અને તેઓ જ આ સૃષ્ટિમાં ગુણભૂત થઈને પ્રવેશ કરે છે.

★ તે ઋતુ-એકાક્ષર બ્રહ્મ અને સત્ અથવા અસત્થી પણ પરે છે. જેની અર્ચના આ બધા યક્ષ-રાક્ષસ અને કિન્નર કર્યા કરે છે. અગ્નિ જેમનું મુખ છે, દિવલોક જેમનું મૂર્દ્ધા છે, આકાશ નાભિ, ચરણ ક્ષિતિજ, ચંદ્ર અને સૂર્ય જે પરમાત્માના બંને નેત્ર છે, હું એ જ દેવનું સતત ધ્યાન તેમજ ચિંતન કર્યા કરું છું.

★ એના પછી ભગવાને યોગના વિષયમાં કહ્યું- શ્રી હરિએ કહ્યું-એના અંતર હવે હું પરમયોગના વિષયમાં બતાવું છું. હે મહેશ! એ યોગને હવે તમે સાંભળો. ભગવાન વિષ્ણુ સંપૂર્ણ પ્રકારના પાપોના વિનાશ કરવાવાળા, બધાના ઈશ્વર અને અનંત અને પદ્મ ભૂમિથી રહિત છે. તેઓ જ વાસુદેવ, જગન્નાથ અને બ્રહ્માત્મા છે. આ જ દેહધારીઓમાં સ્થઇત રહીને નિત્ય છે, બધા પ્રકારના દેહોથી પૃથક છે. એમણે બતાવ્યું હતું કે હું દેહના બધા પ્રકારના ધર્મોથી રહિત તેમજ ક્ષર તથા અક્ષરથી વિહિત છું. છ પ્રકારોમાં સ્થિત રહેવાવાળઆ દૃષ્ટા, શ્રોધા, ધ્રાતા, ઇન્દ્રિયોની પહોંચથી પરે છું. એમના ધરમોથી રહિત થઈને સર્જન કરવાવાળા અને નામ તેમજ ગોત્રોથી રહિત છું. મનમાં સ્થિત રહેવાવાળા મહાદેવ છું પરંતુ ખુદ મનથી અપરિવર્તિત રહેવાવાળો છું. મનના જે કંઈ ધર્મ હોય છે એ બધાથી રહિત છું અને હું વિજ્ઞાન તથા જ્ઞાનનું સ્વરૃપ છું. હું બધું જ બાંધી રાખવાવાળો-બુદ્ધિમાં સ્થિત બધાનો સાક્ષી છું અર્થાત્ જોવાવાળો હોવા છતા ખુદ બુદ્ધિથી રહિત છું. જે લોકો પોતાના મનમાં આવું ધ્યાન કરીને યોગ કરે છે તેઓ પરમ પદને પ્રાપ્ત થાય છે.

★ એના પછી પ્રભુએ બતાવ્યું કે આ જાણી લેવું જોઈએ કે યજન કરવું, યજ્ઞ કરવો, દાન લેવું, બ્રાહ્મણને દાન આપવું, વેદશાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરવો તથા અધ્યાપન કરવું આ દ્વિજના શ્રેષ્ઠ ધર્મ હોય છે. દાન આપવું-અભ્યાસ કરવો અને યજ્ઞ ધર્મ કરવો-આ ક્ષત્રિય અને વૈશ્યના કર્મ છે. ક્ષત્રિયનું કર્મ દંડ આપવો તથા વૈશ્યનું કર્મ કૃષિ કરવી જ યોગ્ય કહેવામાં આવે છે. બ્રાહ્મણ ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય આ દ્વિજાતીઓની સેવા કરવી જ શૂદ્રોનો ધર્મ-સાધન કર્મ હોય છે અને શૂદ્રોના કર્મ અને ધર્મ યજ્ઞની જીવિકાનું સાધન હોય છે. ભિક્ષાચરણ કરવી- ગુરુની સેવા કરવી અને સ્વાધ્યાય કરવો સંન્યાસ કર્મ અને અગ્નિ કાર્ય હવન વગેરે કરવા-આ બ્રહ્મચારીના ધર્મ કૃત્ય હોય છે. સમસ્ત આશ્રમોના બે પ્રકાર હોય છે. આગળ આપ્રકારથી ૪ (ચાર) ભેદ હોય છે. 

★ બ્રહ્મચારી બ્રહમનું આચરણ કરીને નૈષ્ઠિક, અને બ્રહ્મતત્પર હોય છે. બ્રહ્મચારી વિધિપૂર્વક ગુરુની પાસે બ્રહ્મચર્ય વિધિથી રહીને વેદોનું અધ્યયન કરે અને ફરી સમાવર્તન કરીને ગૃહસ્થ આશ્રમને ગ્રહણ કરે. જે બ્રહ્મચારી ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રવેશ કરીને મરણ પર્યંત બ્રહ્મ કર્મ, અતિથિઓની સત્કારપૂર્વક સેવા-યજ્ઞ કરવો- દાન આપવો અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું આ ગૃહસ્થનું ધર્મ પાલન કરે છે. ગૃહસ્થી ઉદાસીન અને સાધક ભેદથી બે પ્રકારના થયા કરે છે. જે પોતાના કુટુંબના ભરણ પોષણમાં યુક્ત રહ્યાં કરે છે, તે સાધક ગૃહી થાય છે. દેવ, ઋષિ અને પિતર આ ત્રણેયના ઋણોને દૂર કરીને અર્થાત્ ચુકવીને પછી પોતાની પત્ની અને ધન-વૈભવનો ત્યાગ કરીને એકાકી વિચરણ કર્યા કરે છે તે મૌક્ષિક ઉદાસીન થાય છે. 

★ વનમાં નિવાસ કરવાવાળાનો આ ધર્મ હોય છે કે ભૂમિમાં શયન કરે, વનના ફૂલ અને ફળોનું ભોજન કરે, સ્વાધ્યા કરે, તપશ્ચર્યા કરે અને યથાન્યાય સંવિભાગ કરે. તપસ્યાથી જે અત્યંત નબળો થઈને સતત ધ્યાનમાં જ પરાયણ રહે છે એને વાનપ્રસ્થ આશ્રમમાં રહેવાવાળા સંન્યાસી જ સમજવા જોઈએ. જે પુરુષ આત્મામાં જ રતિ રાખવાવાળો, નિત્ય તૃપ્ત સમ્યક્ તથા ચંદન સંપન્ન મહામુનિ હોય છે તે યોગ ભિક્ષુ કહેવામાં આવે છે. ભિક્ષા માંગવી, શાસ્ત્ર વાંચવુ તથા વેદનું જ્ઞાન, મૌન વ્રત ધારણ કરવું, તપશ્ચર્યા, વિક્ષેપ રૃપથિ ધ્યાન લગાવવું અને સારી-રીતે જ્ઞાન તેમજ વૈરાગ્ય રાખવું આ જ ભિક્ષુનો ધર્મ કહેવામાં આવ્યો છે. એનું પાલન કરવાથી પરમ પદ મળે છે. સંન્યાસી ત્રણ પ્રકારના હોય છે. કેટલાક તો જ્ઞાન સંન્યાસી હોય છે અર્થાત્ જ્ઞાનના બળથી હૃદયમાં બધાનો પૂર્ણત્યાગ ભાવ રાખવાવાળા હોય છે, બીજા વેદ સંન્યાસી થયા કરે છે અને ત્રીજા પ્રકારના કર્મ સંન્યાસી હોય છે. યોગ પણ ત્રણ પ્રકારના હોય છે-ભૌતિક યોગી, ક્ષત્રયોગી અને ત્રીજા યોગી મૂર્તિ સમન્વિત અંત્યાશ્રમી હોય છે. પ્રથમમાં પ્રથમ ભાવના હોય છે અને દુષ્કર મોક્ષની ભાવના હોય છે અને ત્રીજમાં અંતિમ પારમેશ્વરી ભાવના થયા કરે છે. ધર્મથી મોક્ષ થયા કરે છે અને અર્થથી કામની ઉત્પત્તિ થાય છે. આ રીતથી વૈદિક કર્મ પ્રવૃત્તિપરક અને નિવૃત્તિપરક બે પ્રકારના થાય છે.

To be continue...

Thank you...

Admin:- indiangodhistry